De stenen van Cuzco

Tijdens de ongeveer drie eeuwen, die de volkeren van de 13 Inca’s gegund was hun deel van de wereld te beheersen, zijn ze naar mijn schatting met 95% van hun lui minstens de helft van hun tijd bezig geweest met stenen uithouwen, afbeitelen, vervoeren, passen en stapelen. Waarna ze, uitgeput uiteraard, er een hout- of bamboegeraamte overheen
bouwden en zo een strooien dak maakten. Hoe ze dat voor elkaar kregen met de nietige stenen en bronzen bijlen die in de musea liggen, is oprecht een wonder. Vandaar dat theorieën over buitenaardse assistentie gretig aftrek vinden, of, zoals de Conquistadores meenden, wat net zo waarschijnlijk is, door de hulp van de duivel himself!
Hoe dan ook, er schuilt een zekere esthetiek in de enkele graden naar binnen hellende, enkele honderden meters kaarsrechte muren, in de enorme, iets naar buiten bollende diorieten en andesieten die perfect pas zijn – slechts hier en daar kan je het toegangsbewijs voor deze plaatsen ongekreukt in de voeg schuiven – en iets magisch in de vele hoeken, tot 12 aan toe, die op de millimeter in elkaar schuiven. Aan de andere kant vormt de massaliteit van de soms meer dan een meter dikke muren en fundaties in zijn inefficiëntie een wonderlijk contrast met de nietige dakbedekking die zij ondersteunen. En is het uiterlijk ronduit gereformeerd: geen krul of frivoliteit verbreekt de cadans van de rijen marcherende stenen. Evenzo is wat hier en daar rest van een interieur van een kolossale strenge eenvoud; door de minuscule trapezoidale ramen breekt het licht nauwelijks naar binnen en op de lemen vloeren vindt je de resten van het allereenvoudigste huisraad: een onderstel van aardewerk waarop terracotta potten verhit werden met eucalyptushout om de mais, quinoa en lamavlees hutspotten te laten sudderen. Meer dan een houten pollepel om te roeren en het gare spul op de aardewerken borden te scheppen, om t geheel, zoals tot in de huidig tijd, met de vingers in de mond te brengen, was er gemeenlijk niet te vinden.

Hoe kom je in Cuzco? Vanuit de vorige pleisterplaats, Ayacucho, is het wel 12 uren reizen, in de nacht, een ongemak waar uw verslaggever en zijn gezellin voor passen. Dus in etappes, zoals in verre tijden, via kleine stoffige arme stadjes Andahauylas en Abencay, waar behalve een kerk op een plaza de Armas niets te vinden is. Een uur of twee gaans voor Cuzco, op een joch tussen twee niet zo hoge heuvels is Rumicolca, een toegangspoort naar de Cuzcovallei. Een hoge muur met bastions, enkele honderden meters langs dwars over pas tussen de hellingen aan beider zijde. Vijanden konden er tegen gehouden worden en onschuldig bezoekers aan Cuzco konden daar een bad nemen en zich ritueel reinigen, zegt men, alvorens naar de residentie van de grote machtige Inca verder te reizen.
En dan doemt Cuzco op; een groter verzameling perfect uitgebeitelde stenen heeft de wereld nergens elders gezien! Die was ooit afgedekt met bladgoud en versierd met gouden beelden. Stel je voor, die eerste blikken die de Spanjaarden op deze stad wierpen, wat een oogverblindend schouwspel, die enorme paleizen en schittering van goud in de tropenzon. Paleizen van de ene na de andere Inca, elk grofweg 100 meter bij 50 meter groot, met muren van 1 a 2 meter dik. Lang heeft die schittering niet geduurd, door de enormiteit van de bouw als duivels gekenschetst, werd alles meteen afgepakt en van goud en edelstenen ontdaan; afbreken en er kerken op bouwen, dat was het devies. Nu is er van al die schittering dus niets meer over, behalve een enorme verzameling steen en legendes.

Die Inca's wisten hun mensen goed bezig te houden. De beroemdste, Pachacuti Inca Yupanqui, bedacht zo rond 1450 dat hij nog wel een paleis wilde; en zo ontstond Machu Picchu, langs loodrechte rotswanden 600 meter boven het dal gelegen, vergelijkbaar qua hopen steen met Cuzco. De overlevering zegt dat de bouw 70 jaar geduurd heeft met 70,000 man. En toen konden er nog maar een man of 1000 in terecht. Opzienbarend. Het bestaan ervan was de Spanjaarden en hun opvolgers overigens niet bekend; de indiaanse bevolking hield hun kaken stijf op elkaar, totdat Hiram Bingham, een Amerikaans archeoloog, op 24 juli 1911, er min of meer toevallig terecht kwam!

Andahuaylillas, een onbetekenend klein stoffig dorpje, zo’n 30 km naar het oosten levert een wonderlijk schouwspel op. Een kerkje, in 1570 door de jezuïeten, de SJ, of zoals de Stiet in zijn grappige buien ons gymnasiasten in Maastricht bijbracht, de Stoottroepen van Jezus, gebouwd, hoe kan het anders, op een Huaca of tempel. En in de 18e eeuw van binnen geheel gedecoreerd met fresco’s en plafondschilderingen van uitzonderlijke kwaliteit. Met natuurlijk een altaar bezwijkend onder het gewicht van het bladgoud. Op het plein de gebruikelijke overdaad aan kramen met truien en mutsen, teveel om voor elk een nuttige negotie te leveren, oude vrouwtjes met nog één of twee tanden in de mond, stoffige hondjes en lemen huisjes met mais kostgrondjes en enkele donkere stoffige winkeltjes met, en dat maakt deze tochten zeer wel te volbrengen, de nodige leeftocht die de vermoeide reiziger vermag te verfrissen, en zijn terugreis een stuk prettiger maakt dan men mag vermoeden.